"He alala, he manu leo nui"

Aloha oukou e ka poe makee i ka olelo aloha o ka pae aina nei e lana haaheo ae nei i ke kai hohonu i holo ia e na kupuna. Aloha pumehana kakou.

He aha ka manao nui o ka olelo e kau ae nei ma luna? Me ka noonoo iki no e moakaka ai keia olelo. He leo nui ko ka alala. Aole hiki ke kuhi hewa ia keia olelo me ka maalahi. Eia nae, he aha kona manao nui, kona kaona hoi. Ma ka puke a Kawena Pukui, oia hoi o "Olelo Noeau Hawaiian Proverbs & Poetical Sayings" i loaa mai ai keia manao, "Said of a person who talks too loud". Ma anei no e ike hou ia mai nei ka nani lua ole o ka olelo Hawaii. I ka au kahiko, i ka au hoi e lelele ana keia olelo ma o ma anei o Hawaii kahiko, ua maalahi no paha ka hoomaopopo ana i ke kaono o keia olelo noeau, pehea la i keia au? Aia no paha i ka makaukau a makaukau ole paha o kekahi mea. 

No ke aha ka hoi au e kikokiko iho nei e pili ana i ka manu alala me kona olelo noeau? I koʻu ike mua ana aku i keia olelo noeau, no ka mea, aole i lohe ia i koʻu pepeiao, ua kupu aela kahi manao i loko oʻu. E nooonoo iho ana au no na kupuna i pau aela i ka hala. I ka wa e papa ia ana ka olelo Hawaii ma na kula o Hawaii, hamau ihola ka leo o ka Hawaii. A ma kahi o 40 makahiki i hala akula, kani hou maila ka leo o ka Hawaii. I keia au e nenee ae nei i mua o kakou, ke i ae nei "Ola ka olelo Hawaii". Aka, ma muli o ka hooluhi ana mai a ka haole i ka Hawaii i ke au i hala, oia mau no ka hilahila, ka hopohopo, ka haalulu o kekahi i ka hoopuka ana i ka olelo me nele ana o ia mau ano o ka naau. No ia mea, ua koho akula au i ka manu alala me keia olelo kahiko i hoailona no kakou. Ina he leo uuku paha ko kekahi, e hoonui ia ae ka leo. Ina he haalulu ko ka naau, e hoopau ia. A e lilo hoi kakou a pau i poe leo nui e like pu hoi me ka leo o ka alala i lohe ai ka pepeiao o ka lehulehu i ke ola o keia olelo kahiko o ko kakou mau aina ponoi. 

E ola ka olelo me ka leo nui haaheo o komo kakou i ka moloa me ka hoohemahema ana aku i ka olelo Hawaii kaulana loa. 

O wau iho no, 

Maluhia